GAZETECİLİK

**Admin** · Konu: GAZETECİLİK C.tesi Eyl. 20, 2008 6:54 pm

Gazete Alm. Zeitung (f), Fr. Journal (m), gazette (f), İng.
Newspaper, daily paper. Siyasi, iktisadi, sosyal, edebi konularda haber
ve bilgi vermek, yorumlar yapmak için günlük veya belirli sürelerle
çıkarılan yayın.

İnsanların çeşitli konulardaki gelişmelerden ve olaylardan haberdar
olmak arzusu, tarihin çok eski çağlarına uzanır. Gazete, bu arzuyu
yazılı olarak ve herkese açık bir şekilde takdim eden bir yayındır.

Tarihte ilk olarak yazılı haber verme işine, Roma İmparatoru Julius
Caesar tarafından tesis edilen ve mühim haberleri halka bildiren Acta
Divrna isimli duvar ilanları ile başlandığı kabul edilir. Bunu
merkezden taşradaki tanıdıklara yazılan, siyasi, ticari ve sosyal
haberleri ihtiva eden günlük mektuplar takib etmiştir. Kanuni Sultan
Süleyman zamanında vuku bulan Osmanlı-Venedik harpleri esnasında,
Venedik hükümetinin emriyle yazılan ve memleketin muhtelif yerlerinde
halka okunarak, harbin seyri hakkında bilgi veren, Venedik
Mektupları’nı okuyan kimselere ödenen en küçük Venedik parası
“gazetta”dan bugünkü “gazete” kelimesi çıkmıştır. Türkiye’de uzun
yıllar “gazete” karşılığı olarak “ceride” kelimesi kullanılmıştır.

Matbaanın keşfi ve matbaacılığın günlük iş hayatına girmesi, bugünkü
manada gazetenin temeli olmuştur. Günümüz anlayışına uygun ilk gazete
(Avisa, Relation Oder Zeitung) Strasburg’da 1609’da Alman diliyle
yayınlanmıştır. İlk İngiliz Gazetesi The Weekly News From Italy and
Germany (1622) Londra’da; ilk Fransız Gazetesi Gazette (1631)’de
Pariste yayınlanmıştır. İtalya’da 1640, Polonya’da 1661, Rusya’da 1702,
Amerika’da 1704, İspanya’da 1724 yıllarında ilk gazeteler çıkmıştır.
Almanya’da yayınlanan Leipziger Zeitung (1660), İngiltere’de Daily
Courant (1702), Fransa’da Journal de Paris (1777) ilk günlük
gazetelerdir.

İlk zamanlar, yalnız çeşitli olaylarla ilgilenen ve bunları halka
duyuran gazetelerin siyasi hüviyet kazanmaları İngiltere’de başlamış ve
ilk başmakaleler 1704’te basılmıştır. Fransız İhtilali, Fransa ve
Almanya’da ilk siyasi gazetelerin çıkmasına sebeb olduğu gibi, siyasi
haber ve yorumu da gazeteciğilin temel vasıfları arasına soktu. Bu
tarihten itibaren çıkan gazetelerin tamamına yakını siyasidir.

Türkiye’de ilk gazeteler yabancılar tarafından çıkarılmıştır. Fransız
Büyükelçiliği 1797’de İstanbul’da Gazette Française de Constantinople,
İzmir’de 1824’te Charles Tricon Smyrnee ve Alexandre Black Spectateur
Oriental isimli Fransızca gazeteleri çıkarmışlardır.

İlk Türk gazetesi Takvim-i Vekayi, 11 Kasım 1831’de Sultan İkinci
Mahmud’un emriyle yayınlanmış, önceleri hem resmi, hem de özel
haberlere yer verirken, daha sonra yalnız resmi haberleri yazarak
Osmanlı Devletinin resmen ortadan kalkış tarihi olan 4 Kasım 1922
tarihinde son sayısını yayınlayarak kapanmıştır.

İlk özel Türk gazetesi, 1840 Ağustosunda William Churchill tarafından
Ceride-i Havadis adıyla çıkarılmış, bunu agah Efendinin 21.10.1860
tarihinde çıkardığı Tercüman-ı Ahval ve Şinasi’nin 27 Haziran 1862’de
yayınladığı Tasvir-i Efkar gazeteleri takib etmiştir. İlk günlük Türk
gazetesi ise; 1864’te Alfred Churchill tarafından Ruzname-i Ceride-i
Havadis adıyla çıkarılmıştır.

Meşrutiyete doğru ve daha sonraki yıllarda her gün bir yenisi ortaya
çıkan siyasi gruplarca çıkarılan, sayıları gittikçe artan o günlerin
Türkiye gazeteleri arasında Hürriyet, Tercüman-ı Hakikat, Vakit, İbret
en Ünlülarıdır. (Bkz. Basın)

Gazete, Özellikle 20. yüzyılın ilk yarısında büyük önem kazanmıştır.
Bunda, dünya milletleri arasında gittikçe artan siyasi, askeri,
iktisadi ve sosyal münasebet ve mücadelelerin yanısıra, teknolojik
gelişmelerin basın hayatına aktarılmasının büyük rolü olmuştur. Ayrıca;
başta İngiltere olmak üzere, Avrupa hükümetlerinin gazete kağıdını
gazetecilere ucuz ve vergisiz temini, az bir posta ücreti ile dağıtması
ve sanayi inkılabı neticesinde ortaya çıkan firma ve mamullerinin
reklam ihtiyaçları dolayısıyla gazetelerin maddi gelir sağlamaları,
böylece gazete fiyatlarının ucuzlayarak geniş halk kitleleri tarafından
okunur olması, gazeteciliği ön plana çıkaran diğer sebeplerdir. Bu
arada, demokrasi idarelerinde iktidar mücadelesi yapan partilerin ve
icraatlarını beğendirmek isteyen hükumetlerin görüşlerini halka yayarak
benimsetmek ve destek sağlamak, kamuoyu (efkar-ı umumiye) teşekkül
ettirmek arzularının tahakkuku için gazetelerden faydalanma yolunu
seçmeleri de hatırlanmalıdır.

Bugün dünya ülkelerinde yayınlanan gazeteler iki büyük grupta toplanır.
Birinci gruptakiler hür rejimlerle idare edilen ülkelerde, kanun
çerçevesinde serbest şekilde yayın yapanlar; ikinci gruptakiler de,
doğu bloku (komünist) ülkeler başta olmak üzere diğer totaliter
rejimlerin bulunduğu ülkelerde hükümetlerin kontrolünde ve emrinde
yayın yapanlar. Ülkemizdeki gazeteler, birinci gruba dahildir ve basın
kanunu çerçevesi içinde serbestçe yayın yaparlar.

Bundan başka gazeteler; bütün memlekete hitab ediyorsa milli; bir
bölgeye hitab ediyorsa bölge; bir il veya ilçede yayınlanıyorsa mahalli
ve milletlerarası yayın yapıyorsa beynelmilel olarak sınıflandırılır.
Konularına göre de; siyasi, iktisadi (ekonomik), edebi, magazin,
ihtisas (belli bir meslek), spor gazeteleri olarak ayrılırlar. Öğle
üzeri yayınlanan gazetelere akşam; dini bayram günleri gazeteciler
cemiyeti tarafından yayınlananlara da bayram gazetesi denir. Yayın
sürelerine göre de günlük, haftalık, on beş günlük ve aylık gazeteler
vardır. Hitap ettikleri okuyucu yaş ve seviyesi itibarıyla da çocuk,
gençlik ve aile gazetesi gibi çeşitleri bulunmaktadır. Duvar gazetesi
ise; okullarda öğrenciler tarafından çıkarılan ve Çin’in an’anevi halk
haberleşme vasıtası olan özel bir gazetedir.

İlk zamanlar, daha çok bir toplum hizmeti vermek gayesiyle yayınlanan
gazeteler, günümüzde (istisnalar hariç) hemen hemen ticari bir mahiyet
almıştır. Gazete sayısının artması ve mesleğin bütün dünyada
yaygınlaşarak mensuplarının çoğalması, gazeteleri birbirleriyle
rekabete sürüklediği gibi; radyo-TV-video ve diğer haberleşme
vasıtalarının gazetelerde bulunmayan üstünlüklerle günlük hayata
girmesi de gazeteleri varlıklarını sürdürmek mücadelesine itmiştir.
Bazı gazeteler, bu durum karşısında ciddiyet, güvenilirlik ve genel
seviyelerini arttırarak okuyucu tarafından aranır olmak yolunu
tutarken; bazıları da piyangolar, güzellik müsabakaları, çeşitli
oyunlara dayalı yarışmalar tertipleme ve promasyonlarla okuyucularını
kendilerine bağlama ve tirajlarını arttırma denemelerine girmişlerdir.
Milletlerdeki anlayışlara göre, genel ahlak sınırlarını zorlayan ve
tartışmalara sebeb olan yayınlar da bu cümledendir.

Tiraj bakımından dünyanın en büyük gazetesi Ashai Japonya’da
yayınlanmakta ve dağıtımının % 90’ı okuyucuların adreslerine kadar
götürülerek elden yapılmaktadır. Türkiye’de bu şekildeki elden dağıtımı
ilk defa Türkiye Gazetesi 1982 yılından itibaren gerçekleştirmiştir.

International Herald Tribune, The Times, Le Monde, Guardian, Wall
Street Journal, Financial Times, Daily Telegraph, bütün dünyada okuyucu
bulan Ünlü gazetelerdendir.

Ülkemizde; Cumhuriyet, Günaydın, Hürriyet, Milli Gazete, Milliyet,
Sabah, Tercüman, Türkiye, Yeni Asya, Yeni Nesil ve Zaman ise, belli
başlı gazetelerdir. Rapor ve Dünya Türkçe ekonomik gazeteleridir. Fuar
ve Medikal, ihtisas gazeteleridir.Türkiye Gazetesi Yayın Topluluğu
tarafından İngilizce yayınlanan Made in Turkey hem milli, hem de
beynelmilel ekonomik bir gazetedir.

Gazeteci: Gazete yayınlayan veya gazetede çalışan; işi haber toplamak,
yazmak ve çeşitli safha ve şekillerde gazetenin hazırlanmasına, ücret
karşılığı iştirak eden kimse. Muhabir, muharrir, yazı işleri müdürü,
genel yayın müdürü, istihbarat şefi vs. gibi mesleki isimlerle
anılırlar. Bir kimsenin gazeteci sayılabilmesi için her şeyden önce bir
gazete veya mevkutede, haber veya fotoğraf ajansında, fikri çalışması
bedeni çalışmasından çok olmak üzere ücret karşılığı çalışması
lazımdır. Bu şartları taşıyan bir gazetecinin ülkesine göre değişen ve
çalıştığı müessese nezdinde ücret isteme, ücretli izin, terfi, başka iş
tutma, kıdem gibi çeşitli hakları vardır. Ayrıca bazı kamu
imkanlarından tesbit edilen ölçüler içinde faydalanırlar.

Gazetecilik; ilk yıllarda tamamen meslek içinde öğrenilen bir sanatken
bugün bütün dünyada gazetecilik meslek okulları bulunmaktadır. Ancak
meslek içinden yetişme ve başka mesleklerden gazeteciliğe geçmek de
halen revaçtadır.

Türkiye’de okullarda ilk gazetecilik eğitim ve öğretimi 1948 yılında
Fehmi Yahya Tuna’nın İstanbul’da açtığı lise seviyesindeki gazetecilik
okuluyla başlar. İlk resmi Gazetecilik Enstitüsü ise İstanbul
Üniversitesi İktisat Fakültesine bağlı olarak 1950 yılında tedrisata
başladı. 1965’te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesine bağlı
Basın Yayın Yüksek Okulu, 1967’de Başkent Özel Yüksek Okulu, 1968’de
İzmir Gazetecilik Özel Yüksek Okulu açıldı. Son yıllarda yeni açılan
üniversitelere bağlı olarak çeşitli illerde gazetecilik okulları
açıldı. İstanbul-Marmara Üniversitesine, Ankara-Gazi Üniversitesine,
İzmir-9 Eylül Üniversitesine, Eskişehir-Anadolu Üniversitesine bağlı
olarak Basın-Yayın Yüksek Okulları açıldı. Eskişehir Anadolu
Üniversitesine bağlı olarak eğitim yapan okulun ismi İletişim Bilimleri
Fakültesi olarak değiştirildi. Basın Yayın Yüksek Okulu ismi altında
eğitim yapan Gazetecilik Okulları, 1991 yılından itibaren İletişim
Bilimleri Fakültesi adı altında öğretim yapmaktadır.

Gazetecilik tabirleri:

Gazetecilik mesleğinde kullanılan tabirlerdir. Bunların genel
olanlarından bazıları şunlardır: Gazete abonmanı: Parasını peşin veya
taksitle ödeyerek bir gazetenin her sayısının adresine gönderildiği
kimse. Başmakale (Başyazı): Gazetenin görüşünü aksettiren yazı. Gazete
bayii: Gazeteleri seyyar veya belli yerlerde satan kişi. Fıkra: Günlük
konuları gazetelerin belli köşelerinde kısaca ele alan yazı. Foto
muhabiri: Gazete için resim çeken kişi. Haber: Gazetede yayınlanan
günlük olayları bildiren yazı. Muhabir: Haber toplayan ve yazan kişi,
Gazete küpürü: Bir gazeteden kesilmiş bir haberi veya makaleyi ihtiva
eden bölüm. Gazete kurucusu: Bir gazeteyi kuran, çıkaran kişi. Sayfa
sekreteri: Gazete sayfalarını hazırlayan kişi. Son gelişmelerle,
sekreterya ve rassamlık işleri bilgisayarlarla hazırlanıp
yapılmaktadır. ilan: Özel ve resmi kişi ve kuruluşların gazetelerde
yayınlanmasını ve karşıya duyurulmasını istedikleri özel yazılar.
Reklam: Özel ve resmi kişi ve kuruluşların müşteri toplamak gayesiyle
hizmet ve mamullerini gazetelerde halka duyurmaları. Sütun: Gazetede
çeşitli genişlikteki satırların alt alta sıralanmasından meydana gelen
blok. Sütunlar birbirinden dar boşluklar veya dik çizgilerle
ayrılırlar. Tefrika: Gazetenin belli bir yerinde bölüm bölüm ve devamlı
yayınlanan roman, hikaye, hatıra, seri röportaj. İade: Satılmayan
gazetelerin toplanarak müesseseye geri verilmesi.